Bản sắc văn hóa là nền tảng của sự phát triển của mỗi quốc gia. Trong diễn văn khai mạc Hội nghị Văn hóa toàn quốc lần thứ nhất, Chủ tịch Hồ Chí Minh đưa ra luận điểm: "Văn hóa soi đường cho quốc dân đi". Qua bao thế hệ, các làng nghề truyền thống như mạch nguồn bất tận, vẫn bền bỉ gìn giữ những giá trị làm nên "hồn cốt" văn hóa Việt. Các làng nghề không chỉ gắn với sinh kế mà còn lưu giữ tri thức bản địa, kỹ thuật thủ công và những giá trị văn hóa.
Hướng đi tất yếu để bảo tồn bản sắc văn hóa
Theo thống kê của Hiệp hội Làng nghề Việt Nam, cả nước hiện có trên 5.400 làng nghề. Nhiều làng nghề đã tồn tại và phát triển qua hàng trăm năm, trở thành biểu tượng văn hóa của địa phương và cả nước. Tuy vậy, phần lớn cơ sở sản xuất vẫn hoạt động nhỏ lẻ, thiếu chuẩn hóa, khiến nhiều sản phẩm thủ công mất dần chỗ đứng trên thị trường.
Trước thực tế đó, để các giá trị văn hóa của làng nghề được bảo tồn và bước vào đời sống hiện đại, việc tổ chức sản xuất một cách bài bản và có hệ thống là yêu cầu tiên quyết. Khi đó, làng nghề vận hành như một doanh nghiệp thực thụ với vai trò nổi bật: họ là lực lượng chuyển hóa bản sắc văn hóa thành sản phẩm có sức sống trên thị trường thông qua kiểm soát chất lượng, đổi mới thiết kế và kể lại câu chuyện văn hóa theo ngôn ngữ phù hợp với người tiêu dùng.
Trong tiến trình chuyển mình của làng nghề, thương hiệu Bảo Tín Mạnh Hải là một trong những minh chứng tiêu biểu. Bắt đầu từ nền tảng kim hoàn truyền thống, doanh nghiệp đã tìm được hướng phát triển dựa trên việc bảo tồn giá trị thủ công. Theo đó, những món quà tặng vàng được sản xuất bằng công nghệ chế tác tiên tiến, khắc họa các biểu tượng văn hóa như Khuê Văn Các, Rồng thời Lý, Chim Lạc Việt, hoa sen hay họa tiết chữ Công trong mỹ thuật cổ, qua bàn tay các người thợ, nghệ nhân đã mang trong mình câu chuyện văn hóa, khơi dậy niềm tự hào và niềm tin, đồng thời nâng tầm giá trị của nghề truyền thống lên một tầm cao mới.
Bảo tồn bản sắc văn hóa trong bối cảnh hiện đại
Có thể thấy, bản sắc văn hóa là yếu tố tạo nên sự khác biệt cho sản phẩm thủ công. Thiếu bản sắc, sản phẩm dễ mất "cái hồn", hòa lẫn trong thị trường đại trà và khó xây dựng thương hiệu. Thế nhưng, với sự thay đổi nhanh chóng và cạnh tranh ngày càng lớn của thị trường, hành vi tiêu dùng cũng dịch chuyển theo hướng cá nhân hóa, trải nghiệm và tiện dụng. Điều này đặt các làng nghề vào thách thức vừa giữ được giá trị truyền thống, vừa đáp ứng kỳ vọng mới của người tiêu dùng.
Bên cạnh đó, công nghệ đang trở thành yếu tố sống còn. Nhiều thị trường quốc tế áp dụng tiêu chuẩn số hóa nghiêm ngặt, từ quản lý sản xuất, kiểm định chất lượng đến truy xuất nguồn gốc bằng mã hóa. Khi người tiêu dùng có thể kiểm tra thông tin chỉ bằng một thao tác quét mã, mức độ minh bạch và độ tin cậy của sản phẩm trở thành yếu tố tiên quyết. Đây là khoảng trống mà không ít làng nghề Việt Nam vẫn chưa bắt kịp, do hạn chế về công nghệ, vốn và kỹ năng vận hành.
Trước bối cảnh trên, để không bị lấn át ngay trên sân nhà, làng nghề buộc phải thay đổi. Thực tế cho thấy nhiều doanh nghiệp đã mạnh dạn áp dụng công nghệ và tiêu chuẩn hóa quy trình, qua đó mở rộng thị trường và tăng sức cạnh tranh. Trong ngành kim hoàn, Bảo Tín Mạnh Hải là một trong những đơn vị đi đầu trong việc chế tác vàng bằng công nghệ tiên tiến, bao bì hiện đại để đáp ứng thị hiếu tiêu dùng, nhưng cốt lõi vẫn nằm ở ý tưởng thiết kế gắn liền với văn hóa dân tộc.
Bên cạnh Bảo Tín Mạnh Hải, nhiều doanh nghiệp cũng đã bắt đầu thay đổi phương thức sản xuất, cách làm thương hiệu và ứng dụng công nghệ. Thế nhưng, với hơn 5.000 làng nghề, bài toán vừa giữ bản sắc vừa đáp ứng thị trường cần được đẩy mạnh và triển khai nhất quán. Những vấn đề này sẽ được bàn luận trong tọa đàm "Kiến tạo Đất nước – Tự hào Việt Nam", với sự tham gia của ông Vũ Mạnh Hải – Chủ tịch Công ty Vàng bạc Đá quý Bảo Tín Mạnh Hải, Nghệ nhân ưu tú và là một đại diện hiếm hoi của làng nghề bước ra khỏi mô hình sản xuất gia đình để xây dựng thương hiệu ở quy mô doanh nghiệp.
Toạ đàm "Kiến tạo Đất nước – Tự hào Việt Nam" là chuỗi chương trình chính luận truyền cảm hứng, được phát trên Cổng Thông tin điện tử Chính phủ do HTV9 và VCCorp phối hợp thực hiện. Chương trình ra đời trong bối cảnh đất nước bước vào giai đoạn phát triển mới, với mục tiêu trở thành quốc gia thu nhập cao vào năm 2045 theo tinh thần Nghị quyết Đại hội XIII của Đảng và các Nghị quyết 29, 30, 31, 57 về đổi mới mô hình tăng trưởng, phát triển kinh tế tư nhân và xây dựng hạ tầng chiến lược.
Số tiếp theo, buổi tọa đàm "Kiến tạo đất nước – Tự hào Việt Nam" sẽ được phát vào 21h45 ngày 20/11 trên HTV9 và 20h ngày 21/11 trên CafeF, CafeBiz. Tọa đàm sẽ bàn về về cách xây dựng doanh nghiệp dựa trên bản sắc và về khả năng tạo ra giá trị kinh tế từ văn hóa - một hướng đi hứa hẹn mang lại nhiều suy ngẫm trong bối cảnh Việt Nam đang đặt mục tiêu phát triển kinh tế dựa trên những lợi thế riêng có của mình.