Từ ngày 1/1/2026, gần 5 triệu hộ kinh doanh trên cả nước sẽ chính thức chấm dứt cơ chế thuế khoán, chuyển sang nộp thuế theo phương thức kê khai. Đây được xem là một thay đổi rất lớn, tác động trực tiếp đến hoạt động sản xuất – kinh doanh cũng như thói quen tuân thủ nghĩa vụ thuế của khu vực hộ kinh doanh.
Để chuẩn bị cho lộ trình này, ngày 31/10/2025, Cục Thuế đã ban hành quyết định triển khai kế hoạch "60 ngày cao điểm chuyển đổi mô hình từ thuế khoán sang kê khai đối với hộ kinh doanh". Tuy nhiên, trên thực tế, quá trình chuyển đổi vẫn còn không ít bỡ ngỡ. Nhiều hộ, cá nhân kinh doanh vốn quen với phương thức quản lý thủ công, thiếu nền tảng số, tỏ ra lo lắng và e ngại khi phải thay đổi cách kê khai, nộp thuế.
Trong bối cảnh đó, Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI) phối hợp với Công ty Cổ phần Công nghệ KiotViet và các đơn vị liên quan đã tổ chức Hội thảo "Giải mã chuyển đổi mô hình và kê khai thuế: Từ thực tiễn hộ kinh doanh" vào chiều 16/12, nhằm làm rõ các quy định và tháo gỡ vướng mắc cho người nộp thuế.
Các diễn giả trao đổi về chính sách thuế với hộ kinh doanh tại hội thảo.
Phát biểu tại hội thảo, bà Nguyễn Thị Cúc, Chủ tịch Hội Tư vấn thuế Việt Nam (VTCA), cho rằng việc chuyển sang tự kê khai, xuất hóa đơn và thực hiện đầy đủ nghĩa vụ thuế là bước đi "văn minh, tử tế hơn", phù hợp với xu hướng quản lý thuế hiện đại.
Theo bà Cúc, dù áp dụng thuế khoán hay thuế kê khai theo doanh thu thì bản chất cách tính thuế không thay đổi, vẫn là doanh thu tính thuế nhân với tỷ lệ thuế trên doanh thu.
Cụ thể, đối với lĩnh vực phân phối, cung cấp hàng hóa, tổng tỷ lệ thuế là 1,5%, gồm 1% thuế giá trị gia tăng (GTGT) và 0,5% thuế thu nhập cá nhân (TNCN). Ngành xây dựng áp dụng thuế GTGT 5% và thuế TNCN 2%. Hoạt động cho thuê tài sản chịu thuế GTGT 5% và thuế thu nhập doanh nghiệp 5%. Riêng các lĩnh vực như đại lý bảo hiểm, xổ số, bán hàng đa cấp, tỷ lệ thuế thu nhập cá nhân là 5%.
Chủ tịch VTCA nhấn mạnh, vấn đề cốt lõi hiện nay không nằm ở mức thuế suất mà ở việc kê khai doanh thu chưa đầy đủ. "Tảng băng chìm" trong kê khai doanh thu của hộ kinh doanh vẫn còn rất lớn.
Thực tế tại Hà Nội, có những hộ chỉ kê khai doanh thu khoảng 5 tỷ đồng, trong khi doanh thu thực tế lên tới hàng trăm tỷ đồng. Không ít trường hợp hoạt động từ thiện rất tích cực nhưng lại không thực hiện đầy đủ nghĩa vụ thuế, dẫn đến hành vi trốn thuế.
Bà Cúc cảnh báo, cơ chế thuế khoán tiềm ẩn nhiều rủi ro như không kê khai đủ doanh thu, thiếu chứng từ kế toán. Trong khi đó, theo quy định pháp luật, hành vi trốn thuế từ 100 triệu đồng trở lên có thể bị xử lý hình sự, hình phạt lên tới 7 năm tù, chưa kể truy thu thuế và phạt tiền.
"Thời gian gần đây liên tục xảy ra các vụ án liên quan đến hàng giả, hàng kém chất lượng, trốn thuế với số tiền lớn từ những người nổi tiếng trên không gian mạng như: Quang Linh, Hằng Du Mục, Ngân 98, Mailisa… Ngoài công ty, các đối tượng còn lập hàng loạt hộ kinh doanh để nhập lậu, kinh doanh hàng giả, trốn thuế", bà Nguyễn Thị Cúc cho biết.
Đáng chú ý, theo quy định hiện hành, trường hợp nợ thuế quá 3 tháng mà không thực hiện kê khai sẽ bị xác định là hành vi trốn thuế.
Trong bối cảnh chuyển đổi mô hình quản lý thuế, bà Nguyễn Thị Cúc cho rằng cơ quan thuế cần đóng vai trò đồng hành, hỗ trợ hộ kinh doanh và người dân. Việc xử lý vi phạm cần được phân loại rõ ràng; với những trường hợp vi phạm do thiếu hiểu biết hoặc vô tình, cần ưu tiên hướng dẫn, hỗ trợ để người nộp thuế tuân thủ đúng quy định.
Đồng thời, bà kiến nghị không xử lý hồi tố đối với doanh nghiệp và hộ kinh doanh, cũng như cần có chính sách hỗ trợ để khu vực này phát triển, mở rộng quy mô hoạt động. "Mục tiêu là giúp hộ kinh doanh lớn lên, hoạt động bài bản hơn, chứ không phải cứ vượt ngưỡng 100 triệu đồng là chuyển sang xử lý hình sự", bà Cúc nhấn mạnh.
Bà Nguyễn Thị Cúc, Chủ tịch Hội Tư vấn thuế Việt Nam (VTCA).
Tại hội thảo, ông Nguyễn Tiến Minh, Phó trưởng Thuế TP Hà Nội cho biết, hộ kinh doanh cần nắm rõ các ngưỡng doanh thu để tránh tâm lý lo lắng không cần thiết.
Ông Minh thông tin, nếu doanh thu năm dưới 500 triệu đồng, hộ kinh doanh được miễn thuế. Trường hợp doanh thu từ trên 500 triệu đồng đến 3 tỷ đồng/năm, hộ kinh doanh có thể lựa chọn tính thuế thu nhập cá nhân theo hai phương pháp: tính trên thu nhập chịu thuế (doanh thu trừ chi phí) nhân với thuế suất, hoặc tính trực tiếp trên doanh thu tính thuế nhân với thuế suất.
"Với phương pháp tính thuế theo doanh thu, cơ quan thuế không sử dụng hóa đơn, chứng từ đầu vào làm căn cứ xác định nghĩa vụ thuế. Vì vậy, các hộ kinh doanh có doanh thu từ 3 tỷ đồng trở xuống không nên quá lo ngại về vấn đề hàng tồn kho", ông Minh nhấn mạnh.
Theo đại diện Thuế TP Hà Nội, số hộ kinh doanh có doanh thu trên 3 tỷ đồng mỗi năm chiếm tỷ lệ rất nhỏ trong tổng số hộ kinh doanh. Đối với nhóm này, cơ quan thuế sẽ triển khai khảo sát chuyên sâu về các nội dung liên quan đến hàng tồn kho trong vòng một tuần. Việc khảo sát sẽ làm rõ nhiều vấn đề như nguồn gốc hàng hóa (nhập khẩu hay sản xuất trong nước), có hộ kinh doanh thuốc chữa bệnh, đây là lĩnh vực rất quan trọng về nguồn gốc…
"Tất cả các nội dung này sẽ được khảo sát rất cụ thể. Trên cơ sở đó, cơ quan thuế sẽ tổng hợp, báo cáo cấp có thẩm quyền để ban hành hướng dẫn phù hợp", ông Nguyễn Tiến Minh cho biết.
Theo Luật Thuế thu nhập cá nhân (sửa đổi) vừa được Quốc hội thông qua ngày 10/12, từ năm 2026, ngưỡng doanh thu miễn thuế thu nhập cá nhân và thuế giá trị gia tăng với hộ kinh doanh đều được nâng lên 500 triệu đồng (gấp 5 lần so với mức 100 triệu đồng hiện tại).
Như vậy, đối với người cho thuê nhà, bất động sản từ năm 2026 nếu doanh thu dưới ngưỡng 500 triệu đồng thì không phải nộp thuế giá trị gia tăng và thuế thu nhập cá nhân, nhưng vẫn phải kê khai thuế đầy đủ theo quy định.
Đáng chú ý, tại dự thảo lần hai Nghị định quy định việc kê khai, tính thuế, khấu trừ thuế, nộp thuế, sử dụng hóa đơn điện tử của hộ kinh doanh, cá nhân kinh doanh, Bộ Tài chính đề xuất thuế thu nhập cá nhân phải nộp được xác định bằng phần doanh thu vượt trên 500 triệu đồng/năm, áp dụng thuế suất 5%.