Theo Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch, Trung tâm Bảo tồn Di sản Thăng Long - Hà Nội đã phối hợp với Viện Khảo cổ học thực hiện sự chỉ đạo của UBND thành phố Hà Nội; Quyết định số 1344/QĐ-BVHTTDL ngày 13/5/2025 của Bộ trưởng Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch tiến hành khai quật khảo cổ tại khu vực nền điện Kính Thiên thuộc trục Trung tâm Thăng Long - Hà Nội với tổng diện tích 580m².
Vị trí khai quật nằm dưới nền của tòa nhà Pháo binh (CT04). Để có mặt bằng khai quật, tòa nhà đã được hạ giải theo quyết định 46 COM 7B.43, công tác hạ giải được tiến hành theo đúng Quy trình đã báo cáo UNESCO, hạ giải có kiểm soát theo hướng dẫn thực hiện Hiến chương Quốc tế về Bảo tồn và Trùng tu Di tích và Di chỉ 1964 (Hiến chương Venice 1964), theo Luật Di sản văn hóa Việt Nam 2024.
Theo báo cáo kết quả sơ bộ khai quật khảo cổ khu vực nền điện Kính Thiên năm 2025, PGS.TS Tống Trung Tín, Chủ tịch Hội Khảo cổ học Việt Nam cho biết: Địa tầng khu vực khai quật hiện tại dày 6m, bao gồm 6 lớp văn hóa, kéo dài từ thời Tiền Thăng Long (thế kỷ 7 - 10) đến thời hiện đại (thế kỷ 19 - 20), trong đó lớp văn hóa thời Lê dày nhất gần 3m gồm lớp Lê sơ và Lê Trung hưng tiếp nối nhau.
Tương ứng với các tầng văn hóa kể trên là dấu tích kiến trúc của các thời kỳ gồm: 01 hàng gạch đỏ thời Trần (thế kỷ 13 - 14), 01 hàng gạch xám thời Lê sơ (thế kỷ 15 - 16), 01 nền đá lát Ngự Đạo, 14 móng kiến trúc của Chính điện Kính Thiên thời Trung hưng (thế kỷ 17 - 18) nâng tổng số móng cột đã phát lộ của Chính điện Kính Thiên qua các năm 2011, 2023 và 2025 là 30 trên tổng số 36 móng với 2 loại móng là móng đơn và móng kép, thời Nguyễn (thế kỷ 19) phát lộ 02 cống nước, 26/64 móng cột của kiến trúc điện Long Thiên.
Dấu tích điện Long Thiên là hoàn toàn trùng khớp với giới hạn đông - tây của tòa nhà Pháo binh thời Pháp thuộc. Hệ thống móng cột và cống thoát nước đã phát lộ cho phép khẳng định điện Long Thiên được vua Gia Long cho xây dựng theo kiến trúc đặc trưng của triều Nguyễn là "trùng thiềm điệp ốc" với 2 tòa nhà là tiền điện và chính điện được đặt chung trên cùng một nền móng và kết nối với nhau bằng gian thừa lưu.
Cũng theo PGS.TS Tống Trung Tín, cuộc khai quật đã làm sáng tỏ quy mô và nền móng kiến trúc Chính điện Kính Thiên thời Lê, điện Long Thiên thời Nguyễn và lần đầu tiên phát hiện dấu tích văn hóa thời Lý, Trần, Tiền Thăng Long ở đây.
PGS.TS Tống Trung Tín, Chủ tịch Hội Khảo cổ học Việt Nam, người đã nhiều năm theo sát các đợt khai quật tại Hoàng thành Thăng Long cho biết, năm nay lần đầu tiên các nhà khảo cổ phát hiện những móng cột có quy mô đặc biệt lớn. Như một móng cột được tạo bởi 81 lớp đầm, dày khoảng 4 m, với diện tích bề mặt từ 15–18 m², tương đương diện tích một căn nhà nhỏ. Đây được xác định là loại móng cột có kích thước lớn nhất từng được ghi nhận trong lịch sử kiến trúc Việt Nam.
Đặc biệt, hệ thống các móng đơn này đều được phân bố trong lòng của kiến trúc, trong khi hệ thống các móng kép chủ yếu được phân bố ở rìa bên ngoài. Dựa trên hệ thống móng đã xuất lộ tạm thời có thể khẳng định giới hạn theo chiều đông - tây của điện Kính Thiên bao gồm 9 gian. Giới hạn theo chiều bắc - nam vẫn cần tiếp tục nghiên cứu để khẳng định chính xác mặt bằng quy hoạch của điện Kính Thiên thời Lê.
Các móng móng nền và móng cột kiến trúc điện Kính Thiên thời Lê sơ và Lê Trung hưng (thế kỷ 15 - 18) được xây dựng trên móng nền đất sét thời Trần (thế kỷ 13 - 14), thời Lý (thế kỷ 11 - 12) và thời trước Lý (thế kỷ 7 - 10). Theo sử sách thì Chính điện Kính Thiên thời Lê được xây dựng trên nền điện Thiên An thời Lý và thời Trần. Tại vị trí hố thăm dò nhỏ đã ghi nhận có sự xuất lộ các dấu tích văn hóa xác thực của 3 thời kỳ nêu trên.
Trong thời gian gần đây, Trung tâm Bảo tồn Di sản Thăng Long – Hà Nội đã thay đổi phương pháp tiếp cận trong nghiên cứu, đẩy mạnh nghiên cứu chuyên môn cũng như ứng dụng Công nghệ thông tin vào nghiên cứu khoa học, số hóa tư liệu khai quật khảo cổ học, phục dựng 3D một số công trình kiến trúc... Một công trình kiến trúc phục dựng cần có không gian ba chiều, nghiên cứu từng bộ phận sau đó gắn chắp dần, ghép những mảnh ghép còn thiếu kết hợp nghiên cứu so sánh tiến tới trưng bày để công chúng có thể tiếp cận di sản một cách gần nhất, dễ hiểu nhất.
Trong nghiên cứu khảo cổ, Việt Nam đã ứng dụng nhiều công nghệ cao. Đơn cử như trí tuệ nhân tạo (AI) hỗ trợ các nhà khảo cổ giải thích dữ liệu chính xác hơn, đẩy nhanh quá trình khám phá và mở rộng hiểu biết về các nền văn minh quá khứ. AI có khả năng xử lý khối dữ liệu khổng lồ tích lũy qua nhiều thập kỷ và lưu trữ trong các kho dữ liệu, phục vụ nghiên cứu khảo cổ hiện tại lẫn tương lai.
Đặc biệt, công nghệ thị giác máy tính (computer vision) giúp phân tích hình ảnh để phát hiện hiện vật, lập bản đồ chính xác các địa điểm cổ đại, nhận diện các mô hình ẩn trong cảnh quan, thậm chí ghép nối những hiện vật vỡ vụn, qua đó tăng tốc khám phá và bảo tồn cả những chi tiết nhỏ nhất về lịch sử – văn hóa.
Việc ứng dụng AI trong khảo cổ đang phát triển mạnh mẽ, với các công cụ quét tự động, mô hình 3D và thực tế ảo giúp tạo bản sao số (digital twin) chân thực, mở rộng khả năng tiếp cận và nghiên cứu cho các nhà khoa học.