Trong khi nhiều hộ kinh doanh vẫn còn loay hoay làm quen với các quy định mới về kê khai, nộp thuế và sử dụng hóa đơn điện tử, Chính phủ mới đây đã ban hành Nghị định 310/2025/NĐ-CP sửa đổi, bổ sung Nghị định 125/2020/NĐ-CP về xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực thuế và hóa đơn. Nghị định mới có hiệu lực từ ngày 16-1-2026, với điểm đáng chú ý là mức xử phạt được nâng lên rất mạnh, đặc biệt đối với hành vi không lập hóa đơn hoặc lập hóa đơn không đúng thời điểm.
Theo quy định mới, trường hợp người bán không lập hóa đơn khi bán hàng hóa, cung cấp dịch vụ từ 50 số hóa đơn trở lên sẽ bị phạt tiền từ 60 đến 80 triệu đồng. Nếu số hóa đơn không lập dưới 50 số, mức phạt vẫn được áp dụng theo thang lũy tiến, dao động từ 1 đến 50 triệu đồng, tùy mức độ vi phạm. Ngoài ra, hành vi lập hóa đơn không đúng thời điểm cũng bị xử phạt rất nặng, với mức phạt tăng theo số lượng hóa đơn vi phạm.
Đáng lo ngại nhất với nhiều hộ kinh doanh là quy định về thời điểm lập hóa đơn. Theo đó, thời điểm lập hóa đơn đối với bán hàng hóa là thời điểm chuyển giao quyền sở hữu hoặc quyền sử dụng hàng hóa cho người mua, không phân biệt đã thu tiền hay chưa. Quy định này vốn đã khó thực hiện trong thực tế kinh doanh nhỏ lẻ, nay lại đi kèm mức phạt cao, khiến nhiều tiểu thương càng thêm áp lực. Bà Trần Thị Xuân Thảo, kinh doanh thực phẩm tại chợ Tân Định (TP HCM), cho biết bản thân bà có trình độ học vấn thấp nên rất lo lắng trước các quy định phức tạp về hóa đơn và báo cáo thuế. "Quá khó để làm đúng. Nếu làm sai thì bị phạt rất nặng, có khi bán không đủ tiền để đóng tiền phạt. Sạp hàng là nguồn thu chính của gia đình nhưng với các quy định mới này, tôi thật sự không biết có trụ nổi không" - bà Thảo chia sẻ.
Cùng nỗi lo, bà Đoàn Thị Mỹ Chi, chủ sạp vải ở chợ Tân Định, cho rằng việc yêu cầu xuất hóa đơn ngay tại thời điểm bán là rất khó khả thi. Theo bà, đa số khách mua ở chợ không yêu cầu lấy hóa đơn, thậm chí không quan tâm đến hóa đơn. Thực tế lâu nay, tiểu thương thường ghi chép bằng tay, nếu khách cần hóa đơn thì xuất sau và gửi qua Zalo khi rảnh. "Không gian chợ chật hẹp, có lúc vắng khách nhưng cũng có lúc vài khách tới cùng lúc. Nếu phải dừng bán để thao tác xuất hóa đơn điện tử, nhập thông tin trên phần mềm trong khi mạng 4G chập chờn thì rất dễ mất khách" - bà Chi nói.
Nhiều tiểu thương cũng cho biết họ không đủ khả năng thuê kế toán riêng như doanh nghiệp để xử lý hóa đơn, chứng từ. Trong bối cảnh đó, việc áp dụng các quy định và mức phạt cao khiến họ lo sợ rủi ro, thậm chí tính đến phương án nghỉ kinh doanh.
Tiểu thương chợ Tân Định nhờ người trẻ hỗ trợ thao tác xuất hoá đơn. Ảnh: NGỌC ÁNH
Trước những băn khoăn này, lãnh đạo Thuế TP HCM cho biết Bộ Tài chính đang lấy ý kiến dự thảo nghị định quy định về kê khai, tính thuế, khấu trừ thuế và sử dụng hóa đơn điện tử đối với hộ kinh doanh, cá nhân kinh doanh. Theo dự thảo, hộ kinh doanh có doanh thu dưới 1 tỉ đồng/năm sẽ không bắt buộc sử dụng hóa đơn điện tử khởi tạo từ máy tính tiền có kết nối với cơ quan thuế.
Tuy nhiên, theo ông Nguyễn Ngọc Tịnh, Phó Chủ tịch Hội Tư vấn và Đại lý Thuế TP HCM, việc không bắt buộc sử dụng hóa đơn điện tử từ máy tính tiền không đồng nghĩa với việc được miễn xuất hóa đơn. "Hộ kinh doanh đã bán hàng là phải xuất hóa đơn. Nếu không dùng hóa đơn điện tử khởi tạo từ máy tính tiền thì vẫn phải xuất hóa đơn theo quy định tại Nghị định 123/2020/NĐ-CP. Nghị định này yêu cầu hộ kinh doanh phải đăng ký với cơ quan thuế để được cấp hóa đơn" - ông Tịnh phân tích.
Theo ông Tịnh, vấn đề đặt ra là với hộ có doanh thu dưới 1 tỉ đồng/năm, không bắt buộc dùng hóa đơn điện tử từ máy tính tiền, thì cơ quan thuế sẽ căn cứ vào đâu để xác định doanh thu thực tế, từ đó tính đúng số thuế phải nộp. Đây là điểm cần được hướng dẫn rõ ràng để tránh gây lúng túng và rủi ro cho người kinh doanh nhỏ lẻ.
Ông cũng lưu ý nếu hộ kinh doanh liên tục xuất hóa đơn sai thời điểm và đến cuối năm mới bị phát hiện, cơ quan thuế sẽ cộng dồn số lượng hóa đơn vi phạm để xử phạt lũy tiến. Trường hợp không lập hóa đơn và bị phát hiện, thời điểm xác định vi phạm là thời điểm cơ quan thuế phát hiện hành vi. Điều này đồng nghĩa với rủi ro tài chính rất lớn nếu hộ kinh doanh không sớm nắm rõ và tuân thủ đúng quy định mới.