Nhiều chuyên gia cho rằng điểm nghẽn lớn nhất của TP HCM hiện nay không nằm ở nguồn lực mà ở thể chế, chính sách. Theo TS Bùi Ngọc Hiền, Học viện Cán bộ TP HCM, việc thiếu "chất dẫn" quan trọng này khiến các nguồn lực quan trọng của thành phố, như tính năng động sáng tạo của chính quyền, lợi thế địa chính trị, tư duy thị trường nhạy bén của người dân... chưa phát huy đầy đủ.
Cần được tự chủ, tự quyết
TS Bùi Ngọc Hiền cho rằng bối cảnh mới đặt ra yêu cầu TP HCM cần có không gian chính sách đủ rộng để tiếp tục phát huy truyền thống năng động sáng tạo, tiên phong thử nghiệm mô hình mới trong lãnh đạo, quản lý, trong tổ chức phát triển kinh tế - xã hội; đồng thời cùng các bộ, ngành Trung ương và các địa phương kiến tạo không gian thể chế mới để tích hợp, dẫn dắt nguồn lực phát triển đất nước.
Trong hơn 2 năm thực hiện Nghị quyết 98/2023 của Quốc hội, TP HCM đã chủ động rà soát thực tiễn, phát hiện những điểm nghẽn và đề xuất sửa đổi, bổ sung nhằm đáp ứng nhu cầu phát triển mới, đặc biệt là sau khi hợp nhất với Bình Dương và Bà Rịa - Vũng Tàu. Việc chủ động tham mưu sửa đổi, bổ sung Nghị quyết 98 thể hiện quyết tâm của Đảng bộ và chính quyền TP HCM trong việc tháo gỡ nút thắt thể chế.
Theo TS Bùi Ngọc Hiền, các nội dung sửa đổi, bổ sung cần bám sát tinh thần các nghị quyết của Bộ Chính trị, nhất là Nghị quyết 57/2024 về đột phá phát triển khoa học - công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia; Nghị quyết 66/2025 về đổi mới công tác xây dựng và thi hành pháp luật đáp ứng yêu cầu phát triển đất nước trong kỷ nguyên mới và Nghị quyết Đại hội Đại biểu Đảng bộ TP HCM lần thứ I.
TP HCM không thể phát triển lâu dài với hệ thống cơ chế, chính sách còn bất cập, mà cần một khung thể chế căn cơ, đồng bộ, cho phép thành phố tự chủ, tự quyết, tự chịu trách nhiệm nhiều hơn trong quản lý, phát triển đô thị, phát triển kinh tế - xã hội tương xứng với quy mô mới sau sáp nhập. Khung thể chế này cần bảo đảm vai trò của TP HCM trong liên kết vùng; quyền chủ động đổi mới, thí điểm các mô hình quản lý, mô hình tổ chức phát triển kinh tế - xã hội mới phù hợp với xu thế phát triển; cũng như quyền huy động, khai thác hiệu quả các nguồn lực…
Bên cạnh đó, khung pháp lý này cũng cần tạo được cơ chế nội sinh để TP HCM có thể chủ động ban hành, điều chỉnh hoặc phối hợp đề xuất ban hành, sửa đổi các cơ chế, chính sách nhằm bảo đảm tính kịp thời, phù hợp với thực tiễn, trên cơ sở phát huy tính năng động, sáng tạo của Đảng bộ, chính quyền và nhân dân thành phố.
TP HCM cần một khung pháp lý vượt trội để phát triển đột phá Ảnh: HOÀNG TRIỀU
Gỡ vướng cho hạ tầng đô thị
Bàn về phát triển đô thị sau hợp nhất, TS Dư Phước Tân, nguyên Trưởng Phòng Nghiên cứu quản lý đô thị - Viện Nghiên cứu phát triển TP HCM, nhấn mạnh thành phố cần những giải pháp cấp bách để khai thác hiệu quả tiềm năng, đặc biệt là tháo gỡ điểm nghẽn trong triển khai đầu tư thông qua một khung pháp lý vượt trội trên nền tảng Nghị quyết 98 sửa đổi, bổ sung.
Theo TS Dư Phước Tân, nhu cầu vốn đầu tư của TP HCM trong 5 năm tới rất lớn, trong khi liên kết không gian phát triển giữa 3 địa phương sau sáp nhập còn nhiều bất cập. Hạ tầng giao thông kết nối thiếu đồng bộ, chưa có đường cao tốc kết nối trực tiếp khu vực Bình Dương, Bà Rịa - Vũng Tàu qua hành lang Đồng Nai; hệ thống đường sắt đô thị và đường sắt chuyên dụng còn thiếu. Giao thông vận tải của thành phố chủ yếu phụ thuộc vào đường bộ, khiến các cửa ngõ ra vào cảng Bà Rịa - Vũng Tàu như Quốc lộ 51, cao tốc Long Thành - Dầu Giây thường xuyên quá tải, chi phí logistics cao hơn nhiều nước trong khu vực.
Quốc hội đã ban hành Nghị quyết 188/2025 về thí điểm cơ chế đặc thù để phát triển mạng lưới đường sắt đô thị Hà Nội và TP HCM, trong đó nhấn mạnh mô hình TOD (phát triển đô thị gắn với giao thông công cộng). Tuy nhiên, thực tiễn cho thấy TOD vẫn vướng nhiều rào cản, rất cần một khung pháp lý vượt trội để triển khai hiệu quả.
Do vậy, Nghị quyết 98 sửa đổi được đề xuất bổ sung nhiều nội dung nhằm tháo gỡ nút thắt đầu tư, đặc biệt trong phát triển đường sắt đô thị và các tuyến vành đai theo mô hình TOD. Các điểm mới gồm: bổ sung quyền, trách nhiệm của lãnh đạo thành phố trong thẩm định, phê duyệt, cấp phép, lựa chọn nhà đầu tư; quyền điều chỉnh quy hoạch, cân đối sử dụng đất và vốn đầu tư; cho phép quy định chỉ tiêu quy hoạch, loại hình nhà ở, thương mại - dịch vụ trên quỹ đất TOD và khai thác, thương mại hóa linh hoạt quỹ đất này. Nguồn thu từ quỹ đất TOD được giữ lại 100% để ưu tiên đầu tư các dự án đường sắt và giao thông trên tuyến TOD.
Theo TS Dư Phước Tân, các nội dung sửa đổi, bổ sung này sát thực tiễn, giải quyết những điểm nghẽn cấp bách, tạo điều kiện thuận lợi để TP HCM triển khai hiệu quả mô hình TOD trong 5-10 năm tới.
PGS-TS TRẦN HÙNG SƠN, Viện trưởng Viện Nghiên cứu Phát triển Công nghệ ngân hàng - ĐHQG TP HCM:
Thêm "đôi cánh" để phát triển
Với mục tiêu dài hạn trở thành đô thị hiện đại, trung tâm tài chính - thương mại - logistics trong khu vực, TP HCM đang có nhiều cơ hội sau khi mở rộng không gian phát triển. Không gian mới cùng với việc thu hút vốn FDI chất lượng cao có thể tạo ra "đôi cánh" giúp TP HCM bứt phá trong giai đoạn tới. Hai yếu tố này không chỉ giúp thành phố vượt qua giới hạn về đất đai, hạ tầng mà còn nâng cấp mô hình tăng trưởng theo hướng bền vững và sáng tạo.
Trước hết, sau khi mở rộng không gian với sự chia sẻ về hạ tầng và phối hợp quy hoạch, TP HCM có thể giảm áp lực về dân số, đất đai, đồng thời mở rộng thị trường và chuỗi cung ứng. Mô hình Tokyo - Yokohama (Nhật Bản) hay Bangkok - Chonburi (Thái Lan) cho thấy khi vùng trung tâm và vùng vệ tinh được kết nối hiệu quả, toàn khu vực cùng phát triển mạnh mẽ. Còn vốn FDI chất lượng cao là chất xúc tác để nâng cấp năng suất và công nghệ. Singapore đã thành công khi định hướng nguồn vốn FDI vào công nghệ cao và trung tâm nghiên cứu R&D, tạo ra nền kinh tế giá trị gia tăng cao.
Trong quá trình này, hạ tầng kết nối là một trong những điều kiện tiên quyết. TP HCM cần hoàn thiện hệ thống đường vành đai, cao tốc; khai thác hiệu quả sân bay Long Thành và cảng Cái Mép - Thị Vải để hình thành mạng lưới logistics hiện đại.