Đó chính là cây sen loài cây mà hầu như bộ phận nào cũng có thể tận dụng, từ lá, hoa, hạt tới củ, mang lại giá trị kinh tế ngày càng cao.
Không chỉ là biểu tượng văn hoá, cây sen từ lâu đã gắn bó chặt chẽ với đời sống người dân miền Tây, đặc biệt tại Đồng Tháp - "thủ phủ" sen của cả nước. Sen dễ trồng, ít tốn công chăm sóc, cho thu nhập ổn định nhờ các sản phẩm như: ngó sen, hoa sen, hạt sen được tiêu thụ rộng rãi. Tuy nhiên, lá sen một phụ phẩm tưởng chừng bỏ đi sau mỗi vụ thu hoạch lại đang mở ra hướng làm giàu mới cho nhiều nông dân trẻ.
Theo Truyền hình Hậu Giang (nay là Cần Thơ), mỗi tháng anh Ngô Khánh Huy, một dược sĩ ở Đồng Tháp, thu về khoảng 150 triệu đồng nhờ thu mua và chế biến lá sen thành trà. Cách đây vài năm, lá sen bị xem là phế phẩm, người trồng chủ yếu bỏ hoặc đốt bỏ gây lãng phí. Từ thực tế đó, anh Huy quyết tâm tìm hướng đi để nâng giá trị cho phụ phẩm này.
Những ngày đầu khởi nghiệp không hề dễ dàng. Anh phải đổ bỏ hàng chục mẻ trà vì không đạt chất lượng. Nhưng nhờ sự kiên trì, cộng thêm hỗ trợ từ bạn bè và các đồng nghiệp trong ngành dược, anh dần hoàn thiện kỹ thuật chế biến.
Trồng sen lấy lá làm trà.
Xuất hiện trong trương trình "Nông dân xin chào", anh Ngô Khánh Huy đã chia sẻ thú vị khi quyết tâm nâng tầm các sản phẩm từ sen. Anh biết đến giá trị của lá sen tình cơ trong một lần tham dự một hội chợ nông nghiệp lớn ở nước ngoài và chứng kiến những sản phẩm thủ công của Nhật Bản, trong đó có trà lá sen được chế biến bài bản. "Quê mình trồng nhiều sen như vậy, tại sao không thể làm ra sản phẩm mang dấu ấn địa phương?" – câu hỏi đó trở thành động lực để anh Huy theo đuổi con đường này.
Sau 2–3 năm ấp ủ, đến năm 2016, anh quyết định nghỉ việc (dược sĩ), về quê toàn tâm toàn ý phát triển sản phẩm trà sen. Nhờ kiến thức chuyên môn, anh tham khảo thêm ý kiến từ các giảng viên, chuyên gia trong ngành trà và dược liệu để hoàn thiện hương vị, độ an toàn, quy trình sản xuất. Sản phẩm trà lá sen Hà Diệp Liên ra đời, nhanh chóng nhận được sự tin tưởng nhờ chất lượng ổn định và bao bì chỉn chu.
Không dừng lại ở đó, anh tiếp tục nghiên cứu và phát triển gần 20 sản phẩm từ cây sen như trà hoa sen, tim sen, thực phẩm chức năng, tinh chất sen… Hai sản phẩm trà hoa sen và trà lá sen đã đạt chuẩn OCOP, hiện được phân phối trong cả nước, thành và xuất khẩu sang nhiều nước. Trong tương lai, anh đang thử nghiệm sản phẩm làm từ tơ sen – một vật liệu tự nhiên có giá trị cao, thường chỉ xuất hiện trong thủ công mỹ nghệ cao cấp.
Không chỉ ở miền Tây, tại Huế, nghệ nhân Nguyễn Thanh Thảo được biết đến như người tiên phong biến lá sen thành nón lá sen – sản phẩm độc đáo kết hợp giữa thủ công truyền thống và nguyên liệu tự nhiên. Sau nhiều năm thử nghiệm, anh Thảo tìm ra phương pháp xử lý lá sen giúp nón bền, đẹp, giữ được đường gân đặc trưng. Sản phẩm nhanh chóng gây tiếng vang, đoạt giải "Khởi nghiệp đổi mới sáng tạo" tại Huế và được xuất khẩu sang Thái Lan.
Từ thành công của nón lá sen, anh Thảo tiếp tục khai thác các sản phẩm phụ trợ khác như túi xách, quạt, đèn trang trí… góp phần đưa hình ảnh sen Huế ra thị trường quốc tế, đồng thời mở ra hướng sinh kế mới cho các làng nghề truyền thống.
Hướng đến giá trị bền vững
Những mô hình như của anh Ngô Khánh Huy hay nghệ nhân Nguyễn Thanh Thảo cho thấy tiềm năng lớn từ việc tận dụng phụ phẩm nông nghiệp. Lá sen từng bị xem là rác thải nay trở thành nguyên liệu của chuỗi sản phẩm giá trị cao, giúp giảm lãng phí, tăng thu nhập và tạo thêm việc làm.
Định hướng phát triển bền vững trong nông nghiệp, đặc biệt là kinh tế tuần hoàn, đang trở thành xu thế tất yếu. Tận dụng phụ phẩm như lá sen không chỉ giúp giảm chi phí xử lý rác thải tại địa phương mà còn nâng cao giá trị cây trồng, góp phần xây dựng thương hiệu nông sản Việt Nam theo hướng xanh, sạch và thân thiện với môi trường.
*T/H