Nhiều hộ gia đình đang bức xúc vì hóa đơn tiền điện tháng 8 tăng bất thường, thậm chí có hộ còn tăng gấp 6 lần chỉ trong vòng 5 tháng, trong khi việc sinh hoạt không có nhiều thay đổi.
Chuẩn bị bước vào nắng nóng là tăng giá điện
Trao đổi với PV Tiền Phong, TS Nguyễn Huy Hoạch – chuyên gia Hiệp hội Năng lượng Việt Nam - cho rằng, đây là bất cập đến từ cách điều hành của cơ quan quản lý, khiến người dân trở đang thành đối tượng chịu thiệt nhiều nhất.
Theo ông Hoạch, một trong những nguyên nhân chính khiến giá điện sinh hoạt của người dân tăng cao là chậm trễ trong việc xoá bù chéo. Luật Điện lực năm 2024 đã đề cập tiến tới xoá bỏ cơ chế bù chéo đối với giá điện, nhưng đến nay Bộ Công Thương vẫn ì ạch, chậm triển khai.
Ở Việt Nam, hiện nay có đến 56% lượng điện tiêu thụ thuộc về công nghiệp, trong đó nhiều ngành sử dụng điện lớn như sắt thép, xi măng, hóa chất…. Tuy nhiên, các ngành này lại được mua điện với giá rẻ hơn điện sinh hoạt. Điều này gây bất lợi và thiếu công bằng cho người dân. Thậm chí, người dân đang phải è cổ gánh bù chéo cho các doanh nghiệp FDI, trong khi không khuyến khích được việc tiết kiệm điện của doanh nghiệp sản xuất, đặc biệt nhóm tiêu thụ lớn như công nghiệp.
“Nếu xóa cơ chế bù chéo, các doanh nghiệp sắt, thép, xi măng… buộc phải giảm công suất, hoặc thay đổi giờ làm việc hay đầu tư thay đổi công nghệ. Khi đó, chi phí sản xuất điện sẽ giảm, từ đó có cơ hội hạ giá thành”, ông nói và cho rằng, Việt Nam hiện là nước có công suất điện lớn nhất Đông Nam Á, nhưng giá trị hiệu quả sử dụng trên 1kWh lại ở rất thấp. Đây là bài toán lớn cần có lời giải.
Chuyên gia Nguyễn Huy Hoạch cho rằng, việc chậm xoá cơ chế bù chéo khiến người dân hiện vẫn gánh cho doanh nghiệp.
Một nguyên nhân khác, theo ông Hoạch là cơ chế tính giá điện lũy tiến. Hiện nay, điện sinh hoạt được chia tới 4-5 bậc. Do đó, chỉ cần tiêu thụ vượt một chút, hộ gia đình lập tức bị “nhảy bậc” và phải trả mức giá cao hơn cho toàn bộ điện tiêu thụ.
“Điện lũy tiến đáng ra chỉ nên 1-2 bậc để đơn giản và công bằng. Nay vẫn còn 5 bậc thì hóa đơn của người dân luôn có xu hướng bị đội lên bất thường, đặc biệt trong mùa nóng khi nhu cầu tăng”, ông Hoạch nói.
Trong khi đó, giải pháp để minh bạch hóa và đảm bảo công bằng hơn là triển khai giá điện hai thành phần (giá công suất + giá điện năng). Tuy nhiên, việc áp dụng quá chậm khiến các nhà đầu tư thiếu động lực bỏ vốn cho các dự án điện mới, ngành điện thiếu nguồn cung mới, dẫn đến áp lực giá bán lẻ vẫn đè nặng lên người dân”.
Đặc biệt, chuyên gia của Hiệp hội Năng lượng Việt Nam cho rằng, một yếu tố kỹ thuật khiến người dân phản ứng gay gắt khi cho rằng giá điện tăng bất thường đến từ việc EVN chọn thời điểm tăng giá điện thường rơi đúng vào mùa cao điểm sử dụng.
Biểu giá điện luỹ tiến với các mức giá trong từng bậc thang hiện quá cao khiến hoá đơn tiền điện của người dân tăng bất ngờ khi sử dụng nhiều.
Đợt tăng gần nhất là vào tháng 5/2025 khi chuẩn bị bước vào mùa hè, EVN điều chỉnh mức giá bán lẻ điện bình quân tăng thêm 4,8%, từ 2.103,11 đồng/kWh lên mức 2.204,06 đồng/kWh (chưa bao gồm VAT).
“Cách EVN chọn thời điểm điều chỉnh giá là không phù hợp với tâm lý thị trường. Đang giữa lúc nắng nóng, nhu cầu dùng điện tăng vọt mà lại điều chỉnh giá, thì hóa đơn tất nhiên đội lên. Người dân dễ bức xúc là điều khó tránh. Nếu tăng vào tháng 2-3 hay tháng 10-11, khi nhu cầu thấp, họ sẽ chấp nhận hơn nhiều”, ông Hoạch bày tỏ.
Giá chênh lệch giữa các bậc quá cao
Trong khi đó, PGS, TS. Ngô Trí Long - nguyên Phó viện trưởng Viện nghiên cứu thị trường giá cả - cho rằng, có 2 lý do khiến hóa đơn tiền điện tháng 8 tăng mạnh. Đó là thời tiết nắng nóng, lượng điện sử dụng nhiều, chỉ số điện tại mỗi gia đình đều tăng. Tuy nhiên, theo ông điều quan trọng là biểu giá điện luỹ tiến với các mức giá trong từng bậc thang quá cao, bằng 90-180% so giá bán lẻ bình quân vừa tăng 4,8%.
“Với những khách hàng dùng điện ở các bậc phổ biến như bậc 3, bậc 4, đáng lý chỉ nên thu giá cao hơn mức bình quân (hơn 2.200 đồng/kWh) một chút nhưng biểu giá tăng 36% (bậc 3) và tăng 62% (bậc 4) so với giá bán lẻ điện bình quân; bậc 5 tăng 80% - gần gấp đôi giá bán lẻ điện bình quân.
Do đó, trước đây, bậc 3 chỉ cao hơn 8%, bậc 4 cao hơn 38%... Trong khi các bậc 3, 4 là có nhiều hộ gia đình sử dụng nhất, dùng nhiều trong những tháng thời tiết nắng nóng, dẫn tới hóa đơn tiền điện bất ngờ tăng vọt”, ông Long nói.
Vị chuyên gia cho rằng, cần xác định lại mức nào là mức mà các hộ khách hàng đang tiêu thụ nhiều nhất và chỉ tính giá bán điện ở mức vừa phải. Với cách tính lũy tiến với độ lệch cao như hiện nay thì chỉ ngành điện được lợi và người dân chịu thiệt.
“Cách tính nhảy bậc cụ thể thế nào và yếu tố minh bạch để đưa ra giá vẫn chưa rõ ràng. Bộ Công Thương cần xem xét lại cơ cấu biểu giá điện theo bậc hiện nay. Về nguyên tắc là không khuyến khích sử dụng điện nhiều, nhưng mức giá chênh lệch giữa các bậc cần hợp lý”, ông Long nói.