Trong nhiều gia đình, hóa đơn tiền điện tăng cao thường được lý giải bởi điều hòa, tủ lạnh hay máy giặt. Ít ai ngờ rằng, một thiết bị quen thuộc trong nhà tắm – nơi tưởng như chỉ phục vụ sinh hoạt đơn giản – lại có thể âm thầm “ngốn” một phần đáng kể điện năng mỗi tháng. Và cũng từ đây, ngày càng nhiều gia đình bắt đầu chú ý tới một thiết bị đặt trên mái nhà, hoạt động gần như không cần điện nhưng vẫn đảm bảo nước nóng quanh năm.
Đó là bình nước nóng năng lượng mặt trời – giải pháp đang được nhiều quốc gia khuyến khích sử dụng, song tại Việt Nam, không ít gia đình đã lắp đặt mà vẫn chưa thực sự hiểu rõ hiệu quả tiết kiệm điện của thiết bị này.
Ảnh minh hoạ
Hoạt động ra sao và tiết kiệm điện thế nào?
Theo phân tích của Bộ Năng lượng Hoa Kỳ (U.S. Department of Energy), hệ thống làm nóng nước là một trong những hạng mục tiêu thụ điện lớn nhất trong hộ gia đình. Trung bình, 14–18% tổng lượng điện sinh hoạt hàng năm được dùng chỉ để đun nước nóng, chủ yếu đến từ các bình nóng lạnh chạy điện truyền thống.
Khác với bình nóng lạnh cắm điện, bình nước nóng năng lượng mặt trời tận dụng trực tiếp nguồn năng lượng từ ánh nắng. Hệ thống gồm bộ phận thu nhiệt đặt trên mái nhà và bình bảo ôn giữ nhiệt. Khi có nắng, nước được làm nóng nhờ đối lưu nhiệt tự nhiên và được lưu trữ để sử dụng dần, gần như không cần điện hỗ trợ trong phần lớn thời gian trong năm.
Theo đánh giá của EnergySage – nền tảng phân tích năng lượng hàng đầu tại Mỹ – các hộ gia đình chuyển sang sử dụng nước nóng năng lượng mặt trời có thể giảm từ 50% đến 80% lượng điện tiêu thụ cho việc làm nóng nước, tùy theo điều kiện nắng và thói quen sử dụng.
Ảnh minh hoạ
Điều này đồng nghĩa với việc tiền điện dành cho nước nóng có thể giảm tương ứng 300–700 USD mỗi năm so với bình nóng lạnh chạy điện. Trong những khu vực có số giờ nắng cao, hệ thống thậm chí có thể đáp ứng gần như toàn bộ nhu cầu nước nóng mà không cần dùng điện dự phòng.
Một điểm đáng chú ý khác là khả năng hoạt động khi mất điện. Nhờ bình bảo ôn giữ nhiệt, nước nóng có thể được duy trì từ 48 đến hơn 72 giờ, giúp người dùng vẫn sinh hoạt bình thường ngay cả trong các sự cố điện lưới – điều mà bình nóng lạnh cắm điện không thể đáp ứng.
Ảnh minh hoạ
Thống kê từ Bộ Năng lượng Hoa Kỳ cũng cho thấy, một hộ gia đình sử dụng bình nước nóng cắm điện có thể tiêu thụ khoảng 3.500–4.500 kWh điện mỗi năm cho nhu cầu nước nóng. Với mức giá điện phổ biến tại nhiều quốc gia, chi phí này tương đương 300–700 USD mỗi năm, chưa tính đến các giai đoạn giá điện tăng cao.
Nguyên nhân nằm ở chính cơ chế hoạt động của bình nóng lạnh dùng điện. Thiết bị phải liên tục đun nước và duy trì nhiệt độ thông qua rơ-le nhiệt. Đặt hai thiết bị cạnh nhau, sự khác biệt thể hiện rõ ở hiệu quả sử dụng điện. Trong khi bình nóng lạnh cắm điện phụ thuộc hoàn toàn vào nguồn điện lưới và tiêu thụ hàng nghìn kWh mỗi năm, thì bình nước nóng năng lượng mặt trời chỉ sử dụng điện ở mức tối thiểu hoặc gần như bằng 0 trong điều kiện thời tiết thuận lợi.
Mùa đông dùng thế nào?
Ngay cả trong mùa đông – thời điểm nhiều người lo ngại hiệu quả của bình nước nóng năng lượng mặt trời suy giảm – các nghiên cứu vẫn cho thấy thiết bị này tiếp tục mang lại lợi thế tiết kiệm điện rõ rệt. Theo phân tích của EnergySage, trong điều kiện ít nắng hoặc trời nhiều mây kéo dài, hệ thống nước nóng năng lượng mặt trời vẫn có thể giúp giảm khoảng 40–60% lượng điện tiêu thụ.
Nguyên nhân là nhờ khả năng tích trữ nhiệt trong bình bảo ôn, cho phép khai thác lượng nhiệt thu được vào ban ngày để sử dụng dần vào chiều tối và sáng hôm sau.Các chuyên gia khuyến nghị, để tối ưu hiệu quả vào mùa lạnh, người dùng nên ưu tiên sử dụng nước nóng vào cuối ngày, kiểm tra lớp cách nhiệt của đường ống và bảo dưỡng hệ thống trước mùa đông.
Ảnh minh hoạ
Với những ngày rét kéo dài, bộ gia nhiệt điện dự phòng – nếu có – chỉ đóng vai trò hỗ trợ, giúp duy trì nhiệt độ nước ổn định nhưng mức điện tiêu thụ vẫn thấp hơn đáng kể so với bình nóng lạnh truyền thống. Chính vì vậy, ngay cả trong mùa đông, bình nước nóng năng lượng mặt trời vẫn được đánh giá là giải pháp tiết kiệm điện hiệu quả, đặc biệt với các gia đình sử dụng nước nóng thường xuyên.
Dù chi phí lắp đặt ban đầu của hệ thống nước nóng năng lượng mặt trời cao hơn, thời gian hoàn vốn trung bình chỉ từ 5–8 năm nhờ khoản tiền điện tiết kiệm được. Sau giai đoạn này, chi phí vận hành gần như không đáng kể, trong khi tuổi thọ hệ thống có thể kéo dài hàng chục năm nếu được bảo dưỡng đúng cách.